“Mümkün olduğu kadar açık, gerektiği kadar kapalı” mottosuyla yola çıkan; açık bilim, açık erişim, açık devlet, açık veri, açık teknoloji gibi kavramları uzmanlarıyla konuştuğumuz [Açık Kürsü] program serimizin 29. bölümünde Av. Arb. Okşan Gülşen Uz’un konuğu Fırat Üniversitesi Arş. Gör. Dr. Nilgün Kahraman.
Bu bölümde;
– Açık Veri Portalı Nedir? Neden İhtiyaç Var?
– Açık Veri Portalları Ne Sunuyor? Nasıl Çalışıyor?
– İngiltere’de ve Londra Açık Veri Portalı İçin Detaylar Nasıl?
– Londra Açık Veri Portalının Paydaşları Kimler?
– Londra Açık Veri Portalı Kullanılarak Yapılan Uygulamalar?
Okşan Gülşen Uz: Herkese merhaba Açık Veri ve Teknoloji Derneği’nin Açık Kürsü programına hoş geldiniz. Ben Avukat Okşan Gülşen Uz, Açık Veri ve Teknoloji Derneği Genel Sekreteriyim. Açık veri konusunda derneğimizin bir misyonu olarak yerine getirmeye çalıştığı dijital külliyat kapsamında açık kürsü programımıza açık veriyi her yönüyle değerlendirdiğimiz, enine boyuna konuştuğumuz, tartıştığımız programımıza bugün de devam ediyoruz. Bu bölümümüzde açık veri uygulamalarının yine aslında belediyeler üzerindeki etkileri bakımından Londra ve İstanbul Açık Veri Portalları örneği üzerine çalışma yapan Fırat Üniversitesi’nden sevgili hocamız Doktor Nilgün Kahraman hocamızla beraberiz. Hoş geldiniz hocam!
Nilgün Kahraman: Teşekkür ederim, hoş bulduk!
O. G. Uz: Hocam evet, biz açık veri ile ilgili bugüne kadar ülkemizdeki belediye uygulamaları üzerine sohbet etme ve program yapma fırsatımız oldu. Çeşitli konuklarımız oldu bu bağlamda ama özellikle sizinle bugün Londra ve İstanbul açık portalları üzerinde daha çok Londra ekseni üzerinde konuşmak istiyoruz siz de uygun görürseniz. Ben lafı fazla uzatmadan hemen ilk sorumu açmak istiyorum hocam. Açık veri portalı nedir ve neden ihtiyaç var?
N. Kahraman: İsterseniz öncelikle çok kısa hemen veri ne demek buradan başlayayım. Şimdi bildiğiniz gibi veri bilgi ve bilginin üretilebildiği hammaddedir. Bizim günlük kullandığımız çok fazla veri var ama bunun dışında özellikle devletler ve özel kuruluşlar çok fazla miktarda veri topluyor, değiştiriyor ve paylaşıyor. Şu anda dediğim gibi dünyada çok fazla veri var fakat bunların çok az bir kısmı hala günümüzde de bu devam ediyor. Halkın kullanabileceği halka faydası olabilecek veriler şim di bazı verilerin topluma faydası olduğu bilindiği halde bu veriler halka açılmamış ve çevrimdışı olarak bırakılmışlardır. İşte burada aslında önemli olan bu faydalı verileri bulmak, bunları çevrimiçi hale getirerek halka sunmak. Burada önemli olan bu. Bunun için de açık yönetim fikrinin benimsenmesi gerekiyor. Açık yönetim fikri bir kere proaktif bir oluşum, proaktif diyoruz çünkü işlenilen veri talebe bağlı olarak değil kendiliğinden, talep edilmeden hazırlanmış ve sunulmuş olmaktadır. Bu nedenle açık yönetimi proaktif yönetim de diyebiliyoruz. Açıklık ilkesi aynı zamanda bir halk katılımını da beraberinde getiriyor. Vatandaşlar böylelikle karar verme süreçlerine de katılmış oluyorlar. Tabii ben bu çalışmamda da kendi genel çalışmalarımda kamu yönetimi çalıştığım için daha çok kamu verileri ile ilgileniyorum. Kamu kuruluşları, coğrafi veriler, turistik veriler, istatistiksel ve ticari veriler, hava durumu verileri gibi birçok farklı alanda şu an dünyadaki en büyük veri yaratıcısı ve toplayıcısı arasında yer alıyor. Bu veriler aynı zamanda kamu politikası geliştirme, hizmet sunumu için vazgeçilmez olmalarının yanında bir de halk katılımı, karar verme, yenilikçi ürün ve hizmetler yaratma açısından da vatandaşlar, kurumlar, diğer kuruluşlar ve işletmeler için çok değerli. Yani kamu kuruluşları dediğim gibi açısından çok zengin. Ama burada önemli olan bu verilere halkın erişmesini ve kullanmasını sağlamak. İşte bunun da yolu bu verileri çevrimiçi hale getirmek, halka sunmak. Bunun da en kısa yolu açık veri portallarını oluşturmak diyebiliriz.
O.G. Uz: Hocam evet aslında çok doğru söylüyorsunuz. Yani veri çok kıymetli ve kamunun elindeki veri potansiyeli de çok fazla. Verileri biz hep daha önceki sohbetlerimizi de ifade ettik. Sizinle de zannederim hemfikir olduğunuz bir konu. Bu verinin nasıl kullanılabileceği önemli. Portalların nasıl oluşturulabileceği önemli. Tabii bu esnada kişisel veriden açık verinin açık veri haline getirilecek verinin kişisel veriden ari hale getirilmesi çok önemli. Dolayısıyla aslında ihtiyaç var mı? Evet, ihtiyaç var ama bunun için de bir yönteme ihtiyaç var. Peki o zaman bu yöntem konusunda belki biraz açmamız gerekebilir. Açık veri portalları ne sağlıyor ve nasıl çalışıyor dersek mesela bununla ilgili nasıl bir izahat verebiliriz?
N. Kahraman: Şimdi bir kere dediğim gibi açık veri portalları bunun için en kısa yol. Fakat şimdi açık veri portalları oluşturmak belediyeler için söylüyorum, bazı ilkeler var. Şimdi bir kere zaten yeniaçık veri portalı açıyorsanız bütün kamu verilerinin herkes tarafından kullanılabilir olması gerekiyor. Yani belirli bir zümre sadece bu verileri indirebilir diye bir şey olmaması gerekiyor. Herkesin ulaşabilmesi gerekiyor. Bu verilerin sürekli güncellenmesi gerekiyor. Yani günlük güncellenmesi gereken verilerse eğer günlük güncellenmelidir. Nüfus sayımı gibi mesela devamlı güncellenmemesi gerekmeyen veriler için devamlı güncellenmesi gerekmeyen veriler mesela yılda bir güncellenebilir belki, bu önemli. Herkes için erişilebilir olmalı, herhangi bir kayıt gerektirmemesi gerekiyor bu verilere ulaşmak için ve en önemlisi bu verilerin üzerinde herhangi bir lisans, paten, telif hakkı gibi bir oluşum olmaması gerekiyor ki verilere ücretsiz ulaşılabilsin. Çünkü diğer türlü veriler ücretli olur. Aynı zamanda bu dediğim gibi işte belediye açık veri portalı açıyorsa kuralları var. Bir kere basit başlamak gerekiyor. Yani hemen bir anda bütün veri kümelerini açmaya gerek yok, daha küçük, basit ve hızlı başlanması gerekiyor. Sık sık dediğim gibi güncellenmesi gerekiyor ya da işte bugün belediye bir veri portalı açtı beş tane veri yükleyeyim bir sene sonra beş tane daha yükleyeyim bu da yanlış. Bağlantı kurmak gerekiyor vatandaşla ve o şehirde ya da işte bu veri portalı neresi için açılıyorsa en önemli veriler seçilmesi gerekiyor. Bu da önemli veya yerel yönetimler, yerel yönetimlerin içinde de özellikle belediyeler bu açık veri gündemini ilerlemek için çok güzel bir alan. Çünkü birçok yenilik biz biliyoruz ki ilk önce yerelden başlıyor. Çünkü yerelde yerel vatandaşa çok yakın, insanlara en yakın hükümet seviyesinde çoğu zaman ilk erişim noktası devlete ve belediyeler o bölge için çok geniş bilgiye sahipler. Bu yüzden de vatandaşı doğrudan ilişkilendiren bir durumdalar ve de son olarak vatandaşlar biliyoruz ki yerelde aslında biraz siyasal katılımı genelde çok daha yüksek. Bu açıdan önemli belediye açısından baktığımızda açık verilerin genel olarak amacı işte genel kamuoyuna hakim olduğuna dair verileri sunmak ve uzmanlar da artık bu görüşü savunuyor ki, işte verileri açan şehirlerin ileride diğer şehirlerden çok da her alanda önde olacağını söylüyorlar.
O.G.Uz: Hocam hakikaten belediyelerin elinde bu anlamda çok ciddi bir potansiyel var ama sizin söylediğiniz şu hususta çok kıymetli veriyi açtıktan sonra onun sürdürülebilirliğini sağlamak, devamlılığını sağlamak ve burada hani çok iddialı bir giriştense hakikaten amaca hizmet eden bir yaklaşımla belki giderek böyle hani artan silsilelerle ihtiyaca göre hareket etmek çok daha doğru bir yaklaşım olacak. Çünkü günün sonunda örneğin bir veri portalı kurduk diye açtık ama daha sonra eğer oradaki bilgileri verileri güncel tutamıyorsak o zaman çok anlamı yok herhalde. O zaman sanki böyle faydasız bir çalışmaya dönüşüyor ve anlamını kaybediyor. Oysaki veri konusu öyle bir şey değil, çok güncel bir şey ve sizin de söylediğiniz gibi zaman zaman verilerin birbiriyle konuşmasını gerektirecek dijital süreçlerle bu güncellemeyi sağlamak ya da belki de bir kategori vardır ki o kategoriyi belli aralıklarla belki başına bir personeli oturtmak ve o şekilde güncel tutmak. Ama bir şekilde bunun sürdürülebilirliğini sağlamak herhalde en önemli yaklaşım gibi gözüküyor. Özellikle çalışmanızla ilgili kısımları merak ediyorum. Şimdi biraz bu Londra açık veri portalının kapılarını bize açar mısınız? Veri, kategori, Uygulama sayıları orada nasıl süreçler yürütülmüş bunları merak ediyoruz hocam.
N. Kahraman: Şimdi Londraya geçmeden önce çok kısa bir İngiltere’den bahsedeyim. İngiltere ek olarak 2010 yılında açık veri portalını oluşturuyor ve bunu oluşturmasıyla beraber amacı zaten vatandaşlara açılmış devlet verilerini bulmasına yardımcı olmak amacı bu. Bu kurulmuş olan bu ulusal veri portalıyla birlikte yerel yönetim burada işte kamu kurumlarının açmış olduğu veriler yer alıyor bu portalda. Hemen arkasından da ulusal veri stratejisi yayınlanıyor. Burada amaç da üretkenliği arttırmak, yeni işletmeleri desteklemek, bilimsel araştırmalara destek olmak, yeni politikalar ve kamu hizmetleri sunmak ve herkes için daha adil bir toplum yaratmak amacıyla açılıyor. İngiltere’nin merkezi yönetimi ayrı olarak bazı yerel yönetimlerin, kurumların kendine ait veri portalları da var. İngiltere çok fazla açık veri portalı var. Kendi ulusal veri portal dışında yaklaşık 40′a yakın açık veri portalı bulunmakta ve İngiltere bu konuya çok önem veriyor ve bunun için çok önemli bütçe ayırmış durumda. Hem yerel yönetimlerin hem de merkezi yönetimin teknolojik bakımdan gelişmiş olmasının kurumuna teşvik edeceğini düşünüyorlar. Ve İngiltere şu an dünyada aslında çok öncü bir durumda açık veri konusunda. Özellikle ulusal açık verisini açtıktan sonra yani 2010 yılından itibaren çok önemli adımlar atılmış. Bu açık veri barometresi var. Burada baktığımızda Birleşik Krallık olarak ikinci sıradalar. Burada hem yayınladıkları verilerin sayı olarak çok iyiler hem de nitelik olarak da yayınladıkları veriler gerçekten çok iyi. Dediğimiz gibi İngiltere’de neredeyse her belediyenin açık veri portalı var. Ama burada Londra hem şehir olarak çok önemli bir şehir belediye açısından da gerçekten çok iyi açık veri portallarda şu an en iyilerden biri. Londra Belediyesi verilerin açılması ile iyileştirilmiş kamu hizmetleri, daha verimli altyapı ve daha geniş veri odaklı yeniliklerisağlamayı amaçlayan bir yönetim benimsemiş durumda ve biz açık veri portalına baktığımız zaman şu an 18 kategoride toplam 1101 tane veri seti bulunuyor. İşte kategoriler Demografik Çevre, Şeffaf Plan, İş, Konut, Sağlık, Ulaşım, Eğitim, Suç, Toplum Güvenliği, Gençlik, Sanat, Kültür, Spor, Gelir, Covid-19 verileri gibi 18 tane veri var. Dediğim gibi burada toplam 1101 tane veri seti var her bir kategori içinde toplam. Burada isterseniz çok değişik veri setleri var. Biraz kısaca bunlara bahsedeyim. Mesela işte Londra’da ortalama gelir yoksulluğun altındaki haneler paylaşılmış ya da çocuk yardım alan aile sayısı, yoksulluk endeksleri, ikamet Londra’da ikamet eden nüfusun hangi dine bağlı olduğunu gösteren tablolar yine farklı raporlar var. Zengin fakir arasındaki uçuruma yönelik rapor var. Mesela yoksul çocuklarla ilgili raporlar var. Yine Londra’da yerel yönetim tarafından toplanan atıkların yıllık sonuçları var. İşte Londra’da bulunan toplam ağaç sayısı ve her bir ağacın konumu, yaşı, boyutu gibi ek bilgileri olan veri, hava kirliliğinin sağlık üzerindeki etkilerini anlatan bir rapor var. İtfaiye ile ilgili çok değişik veriler var. İşte mesela itfaiye tarafından müdahale edilen her olayın ayrıntısı var. Bunun yanında itfaiye tarafından alınan çağrılara yanıt süreleri ile ilgili veriler var. Londra’da bulunan tiyatro, müzik mekanları gibi yerlerin sayısı ve konumları var. Yerel yönetimlerin konut sayısı, Corona virüs ile ilgili neredeyse bütün veriler var. Kanser taraması yapan kişi sayısı, spor yapan kişilerin yüzdesi, intihar oranları, bisiklet kiralama sayıları, bisikletle işe gidenlerin yüzdesi, banka hesabı olan kişilerin yüzdesi, tasarrufu, belli bir tutarın altında kalan kişilerin yüzdesi gibi gerçekten çok değişik, önemli veriler var.
O.G.Uz: Hakikaten çok alışılmışın dışında verilerden de bahsettiniz hani kamunun elinde bulunan ve belli ölçüde açılan veri setleri konusunda bilgi sahibiyiz ama sizin bahsettiğiniz örnekler gerçekten hem detay ama aynı zamanda da neden bu veri setine ihtiyaç duyulmuş, açılsa mıymış diye düşünüldüğünde hakikaten çok önemli ve fikir verici veriler olarak gözüküyor. Özellikle itfaiyenin müdahale ettiği olaylar falan gibi belki daha sonra tekrarı için önceden nasıl önlemler alınabileceği konusunda da fikir verebilecek veriler gerçekten bu anlamda önem taşıyor. Londra’daki açık veri ile ilgili böyle paydaşlar ve oradaki işleyişe dair neler söyleyebiliriz?
N. Kahraman: Şimdi bir kere bu portal Londra’nın veri deposu olarak tanımlamış kendini. Verilerin serbest bırakılması ilk adımı olarak görülüyor. Burada amaç aslında işte herkesin belediye ve diğer kamu kuruluşlarının sahip olduğu verilere erişmeyi ve bu verileri uygun gördüğü şekilde ücretsiz kullanmaları amaç bu ama bir diğer önemli amaçta aslında katılımcılığın sağlanması, bütün paydaşlarla birlikte bir katılımcılığı oluşması. Tabii ki bu açık veri portalı oluşturulurken de çok fazla paydaş var. İlk grup yapısal ortaklar denilmiş bu daha çok böyle aktif olarak destekleyen ilk grup bunlar. Belediyenin kendi içinde üst düzey temsilcileri, üst düzey özel sektör temsilcileri yine açık veri enstitüsü İngiltere’de bulunan. Bununla ilgili işte değişik kuruluşlar, akademi, veri etiği konseyleri bunun yanında destekleyici paydaşları var. Bunlar yine açık veri portalı oluşmasında aktif olarak rol almış diğer kuruluşlar, kamu hizmetleri ile ilgili kuruluşlar, haberleşme ile ilgili kuruluşlar daha küçük ve orta ölçekli işletmeler. Son olarak da katkıda bulunan ortaklıklar var. Bunlar da ne? Bu verilerden yararlanan kesim; vatandaşlar, verilere katkıda bulunan, geri dönüş yapan, belki kendisi bireysel olarak bir veri seti oluşturmuş olan kişiler. Bunlar da katkıda bulunan ortaklar. Ayrıca bu Londra Veri Kurulu bir de Londra Veri sözleşmesi var. Yine burada çok fazla kamu ve özel sektör işbirliğinden söz ediliyor. Ayrıca işte Londra bu açık veri portalı denetleyen bir uzman ekip de var. Bunun dışında tabii ki bu açık verinin oluşturulması ile birlikte bu portalla birlikte bir uzman personel ihtiyacı doğmuş. Burada görevli ve bu portal ile bağlantılı başka ekipler de var. Örneğin 2017 yılında Londra Dijital Başkanlığı diye bir statü oluşturulmuş ve buraya bir atama yapılmış. Ardından Londra Teknoloji ve Yenilik Ofisi kuruluyor. Daha sonra Londra verilerinin en iyi nasıl kullanıldığını araştırmak üzere Londra Veri Komisyonu oluşturulmuş. Burada da yine kamu özel veri paylaşımının nasıl geliştireceğini keşfetmek için yine iş insanları, İngiltere ve Londra hükümettekilerin önemli hükümetlerde bulunan önemli figürler, üçüncü sektör temsilcileri, ekonomistler veri uzmanlarının bir araya geldiği komisyon. Burada veri aktarımı nasıl yapılıyor, veriler hangi düzeyde toplanıyor, bu sistemi kim düzenleyecek gibi sorulara yanıt aranmış. Bunun yanında yine Londra veri şartı diye bir tek sayfalık bir tüzük var. Burada veri paylaşımından ve işbirliğinden söz ediliyor. Baktığımızda bu dinamik şeffaflık indeksi var. Burada baktığımızda Londra Belediyesinin çok iyi düzeyde olduğunu görüyoruz. %72 gibi bir şeffaflık var burada da bu oranın belirli kriterleri sağlaması sonucu ulaşılmış ve bu kriterlerden biri de zaten işte bu açık veri portalın çok paydaşlı olması bu sebeplerden biri.
O.G.Uz: Hocam gerçekten siz paydaşları anlattığınızda zaten oranı vermeden ben de aynı şeyi düşünmüştüm. Bütün gereklilikleri bir şekilde kapsayan ilgililerin hepsini bünyesinde barındıran bir uygulama. Öyle olduğu için de herhalde bu uygulama hem sürdürülebilir hem şeffaflık algısı yüksek ve tüm paydaşların benimsediği bir yaklaşım olarak karşımıza çıkıyor. Peki hocam o zaman hem bu kapsayıcılık hem işte vatandaşın hem özel sektörün hem kamu ayağının hem denetim ayağının bu şekilde planlandığı ve uygulandığı bu portal kapsamında yapılan uygulamalar bunun üzerine bunun çıktısı olarak ortaya çıkan uygulama örnekleri var mı?
N. Kahraman: Tabii ki var. Bu açılan verilerin etkinlik ve verimliliği etkine dair çok örnek çok fazla örnek var. Örneğin şöyle bir şey söyleyeyim mesela veri istekleri diye bir bölüm var. Neredeyse her açık veri portalında var. Siz oradan veri isteğinde bulunuyorsunuz. Bunun yanında bazen veri isteğinde bulunuyorsunuz ama bir de kendinizi üretebilirsiniz. Bununla ilgili iletişime geçebiliyorsunuz eğer gerçekten yayınlanabilecek bir veri ise bunu da yine belediye açık portalında yayınlıyor. Londra Belediyesi bunu çok yapıyor. Bazen yarışmalar düzenliyorlar mesela ve destek veriyorlar. Mesela bir yazılım yapmış olabilirsiniz bir konuyla ilgili, veri seti oluşturmuş olabilirsiniz. Yine böyle bir uygulama var, “Citymapper” adında Londra açık veri portalında yayınlanmış bir uygulama. Ulaşım verileri aslında çok basit bir şey. Londra ulaşım verileri yayınlıyor bu site ve uygulama daha sonra çok gelişip küresel bir şirket haline geliyor. Arkasından Londra kira haritası oluşturulmuş. Yine açık veri portalından çıkmış bir uygulama. 2019 yılında oluşturulmuş bir uygulama. Burada da Londra’da her mahallenin bir kira haritası oluşturuluyor. Her mahallede her sokakta kiralar ne kadar gibi. 2019 yılında dediğim gibi açılmış bir uygulama ve 85 bin kişi buradan ev bulmuş. Londra Manzarası adlı bir uygulama var. Bu da suç oranlarını çıkarıyor. Suç demografik ve sosyo-ekonomik veri kümesini çıkarıp bunları çevrimiçi formatta haritalandırılmış. Bu da yine çok kullanılan iddialı bir ortak proje. Bir başka proje var; “Safe Space” adında bu da Londra’nın suç uzmanları ve toplum güvenliği uzmanları için hazırlanmış ücretsiz veri kümesi. Burada da yine daha çok polis, acil servis gibi yaptırmadan alınmış suç oranları barındırıyor. Açıldığından beri bu da yine daha sonra bu açık veri portalına entegre edilmiş. 15 milyondan fazla veri barındıran bir uygulama.
O.G.Uz: Hocam harika örnekler gerçekten sizi dinlerken bir taraftan biz de hep konuşuyoruz ya Türkiye’de neler olabilir, girişimciler bu açık veri üzerine nasıl ilerleyebilirler hem bazı yapılan şeylere benzettiğini fark ettim ama sanki birçok fikir de buradan da üretilebilirmiş gibi geldi. Hocam şahane örnekler oldu. Londra örneğini spesifik olarak bizimle paylaştığınız için çok çok teşekkür ediyorum. Bize zaman ayırdığınız için, davetimizi kabul ettiğiniz için teşekkürler. Sizin eklemek istediğiniz herhangi bir şey var mı hocam açık veri ile bu kadar iç içe bir akademisyen olarak.
N. Kahraman: Ben açık veri ile gerçekten çok ilgiliyim. Benim ilgim de aslında şöyle başlamıştı makale okumamla başladı sanırım yanlış hatırlamıyorsam Hollanda’da bir şehrin açık veri portalında şöyle bir şey görmüştüm; Bu kamusal tuvaletlerin konumlarını paylaşmışlar açık portalında ve yaşlılar bunlara güvenerek daha çok dışarıya çıkma istekleri oluşmuş ve yaşlılar daha fazla sosyalleşmeye başlamışlar bundan sonra. Benim çok ilgimi çekmişti. Ondan sonra ben açık veri ile ilgilenmeye başladım. İşte önce bir bildiri sunmadan doktora tezi yazdım bu konuyla ilgili ve hala da çok hoşuma giden bir konu. Çok ilgilendiğim bir konu ve ülkemizde de yavaş yavaş başlıyor gerçekten. İBB’nin var, diğer şehirler de geliyor işte. Ama en önemlisi ulusal açık veri portalının oluşmasına ihtiyacımız var. Onu da ilgili çalışmalar var gibi biliyorum ama bilmiyorum henüz ne zaman açılacak. Söyleyeceklerim bu kadar benim.
O.G.Uz: Hocam çok teşekkürler.
N. Kahraman: Ben çok teşekkür ederim.
O.G.Uz: Bir sonraki programda görüşmek üzere, hoşça kalın.