[Açık Kürsü] 24. Bölüm: Açık Veri ve Kütüphanecilik – Doç. Dr. Güssün Güneş

Sertel Şıracı: Değerli Açık Veri ve teknoloji Derneği izleyicileri, Açık Kürsü programına hoş geldiniz! Bildiğiniz gibi programımızda mümkün mertebe açık verinin dijital külliyatını yaratmaya çalışıyoruz. Her programımızda yeni bir konuyu ele alıyoruz. Bu programımızda konuğumuz Sayın Doçent Doktor Güssün Güneş. Kendisi Marmara Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı. Bugün de tahmin edeceğiniz gibi kütüphanecilik ve açık veri arasındaki ilişkiyi konuşuyor olacağız. Hocam hoş geldiniz!

Güssün Güneş: Hoş bulduk Sertel Bey, çok teşekkürler nazik davetiniz için.

S. Şıracı: Rica ederiz hocam. Biz kabul ettiğiniz ve kırmadığınız için çok mutluyuz. Evet hocam vakit kaybetmeden ben size ilk sorumu sorayım Tabii biz sürekli her programımızı aslında her grupta Açık verinin çeşitli anlamlarını soruyoruz. İşte bazen ekonomi bazen girişimciler için, bazen kamu hukukçuları için vs. böyle herkesten bir açık veri tanımı alıyoruz ama tabii ki kütüphaneciler için de bir açık veri tanımı var mutlaka en kıymetli arşivler de orada olduğu için bunu söyleyebiliyorum artık. Kütüphaneler için açık veri ne anlama geliyor?

G. Güneş: Çok teşekkürler tekrar soru için. Açık veri bizim için belge yönetim açısından özellikle kütüphaneler için çok şey anlamına geliyor. Şöyle ki genel olarak temel bilgi kaynaklarımız artık aslında günümüzde kaynaklar üzerinden geliyor dolayısıyla bizim bilgi ve belge merkezlerinde çalışan, kütüphanelerde çalışan, araştırma merkezinde çalışan kütüphanecilerin temel misyonu da bilgi erişimi en kısa süredeki kişinin, kullanıcının bilgi ihtiyacını karşılamak. Dolayısıyla bu anlamda veri ne kadar çok açık olursa yani açık veri olursa kullanıcımız da o kadar çabuk tabii ki hazır veriye ulaşıyor. Ama bilimsel verinin açık olma sürecinde ise burada kütüphane için aslında önemli rol üstleniyor çünkü bilgiye erişimde adil erişim ortamı sağlamak adına özellikle açık bilim çalışmalarını açık erişim çalışmaları desteklemek adına kütüphaneciler çok aktif rol almaktalar. Dolayısıyla bu aktif rol de onlara aslında bilimsel bilginin de daha etkileşim ve görünür bir hale getirmesinde de misyon veriyor. Bu anlamda da ülkemiz de araştırmacının özellikle bilimsel yayınları, tam metin formatlarını erişme, finansal anayasa ya da teknik engeller olmaksızın tüm kaynakları kamuya açık olarak gelişmesinde açık veri bizim için çok çok önemli kütüphanecilik açısından.

S. Şıracı: Evet teşekkürler hocam bu özet ve hızlı açıklamanız için. Tabii burada artık açık erişim hareketi diyebileceğimiz de bir dünya genelinde ülkemizi de bir durum var. Burada verinin açılmasını olumlu olarak etkiledi mi açık erişim hareketi sizin de faaliyetlerinizi?

G. Güneş: Kesinlikle Sertel Bey, şöyle ki şimdi 2000’li yıllardan itibaren aslında internet teknoloji ile beraber yani hızlı internet ile bir avantajı var teknolojilerle beraber iletişim teknolojilerindeki değişim de aslında bu anlamda bize çok fazla fırsatlar sunuyor. Dolayısıyla biz bilimsel yayıncılığı, akademik yayıncılığı aslında elektronik ortama taşımış olduk. Bu taşıma ile birlikte aslında kütüphanelerin bu bilgiyi nasıl sağlayacağı, finansal anlamda nasıl sağlayacağı önemli bir soru işareti oldu bizler için. O dönemde açık erişim hareketi bizim çok yoğun 2000’li yıllarda özellikle çok yoğun konuştuğumuz konulardan bir tanesi oldu. Bu şu anlama geliyor bizim ne kadar çok açık bilime açık eşini desteklerse bu anlamda altyapıların olması, bu kaynakların oluşturulması, bu çalışmaların sürdürülmesi, işte çalıştayların ya da toplantıların yapılması ve sistem gelişimleri aslında açık erişimi bir anlamda bizim açımızdan çok çok olumlu etkiledi. Çünkü bizler de yayıncıları bu anlamda açık yayın açıp açık bilim yapılması konusunda da zorlamış olduk. Yani kullanıcıya bilgiyi dediğim gibi en hızlı şekilde açmak durumundayız.

Fiziksel kaynaklar da internet teknoloji ile beraber azalma oldu. Yani kütüphanelerde artık fiziksel bilgi kaynakları yerine özellikle dergiler bazında ya da makaleler bazında düşünün artık basılı dergilerden, elektronik yayıncılığa geçtik, noter yayıncılığa geçtik ya da kitap yayıncılığına geçtik. Bilgi kaynaklarının elektronik ortamda taşıma sürecine geçmesi. Dolayısıyla hem rejim hızlandı hem de kaynak sayısı zaman içerisinde çok çok arttı. Biz bu anlamda Türkiye’deki 2006 yılından beri açık erişim hareketini ülke adına çok fazla destekleyen kurumlardan bir tanesiyiz. Biz özellikle son 5 yıldır açık veri çok yoğun konuşuluyor. Araştırma verilerinin yönetimi anlamında söylüyorum. Açık veri ve açık veri altyapıları çok yoğun yoksa 2000’li yıllardan beri zaten yoğun şekilde biz bu bir alt yapılarını kurduk kütüphaneler için. 2013’te hem YÖK’ün TUBİTAK Ulakbilim son dönemde açık veri arşivi ve alt yapısı ülkemizde bulunan önemli bir hizmet olarak ben size söyleyebilirim bu süreci.

S. Şıracı: Evet peki hocam şimdi tabi siz de bahsettiniz uzaktan erişimden konu açıldı. Burada veri tabanlarına uzaktan erişim açık veri için yeterli midir?

G. Güneş: Şimdi biz veri tabanlarına uzaktan erişim şu anlamda açık erişim zaten açık veri açık erişilebilir anlamına gelir ulaşılabilir anlamına geliyor. Uzaktan erişim ise bizim sahip olduğunuz bilgi kaynağı finansal anlamda para vererek abone olduğunuz bilgi kaynaklarının kampüs dışından ya da abonelik sürecinde yani imzalamış olduğunuz lisanslı ya ipleri açık bir süreçte rahat bir şekilde biliyorsunuz bu kaynaklara, özellikle ücretli kaynaklara. Ücretsiz kaynakları zaten bir sıkıntı olmuyor. Bu anlamda uzaktan erişim bizim için çok çok önemli çünkü sizler 7, 24 bağımsız bir şekilde istediğiniz bir saatte bu kaynak erişmek istiyorsunuz. İşte özellikle abonelik gerektiren kaynaklar bu anlamda önem kazanıyor ama açık veriler zaten bizim için uzaktan erişim sistemimiz içine koysak ve biri bizim için bir link oluyor. Yani veri tabanlarına uzaktan erişim bence zaten yeterli ama biz uzaktan erişime açık veri için o anlamda kullanmadığımız o da ifade etmek isterim.

G. Güneş: Kesinlikle yeni nesil kütüphanecilik açık veri felsefesini desteklemek zorunda çünkü şu an işte Açık Bilim’in destek vermesini konuşuyoruz. Zaten pandemi bizim için çok büyük bir etkileşim süreci oldu çünkü işte aşı çalışmalarına yönelik olarak bir an önce tüm yayın evleri bakın paralı sundukları içeriklerini ücretsiz bir şekilde tüm dünyaya açtı. Aşı çalışmasına destek olmak amacı ile ki burada da açık verinin önemi daha da artmış oldu. Yani gözlemlenmiş deneyimlenmiş oldu. Bu alanda ne kadar çok açık veri biz açarsak kütüphaneci olarak bence biz bu anlamda zaten çok eğitim programlarımızda da bilinçlendirerek yetiştiriyoruz yani meslek profesyonellerine özellikle. Açık bilim kavramsal içerikler, uygulamalar yine de derslerimiz arasından sonuçta mesleki anlamda da yapmış olduğumuz etkinlikler mesela açık erişim haftası oluyor biliyorsunuz. Yani açık veri ile akıllara özellikle üniversite kütüphanelerine göreceğiniz işte araştırma verilerinin yönetiminden de kütüphanecilerin bilgi yöneticisi olarak bu pozisyonlarda yer alması, aktif bir şekilde eğitim süreçlerine girmesi, işte altyapıların oluşturulması, farkındalık yaratılması konusunda o açık veri ve açık bilim sürecinin felsefesini çok iyi kavramaları gerekiyor ki doğru planlamalarını yapsınlar, bunları da kullanıcılarına, araştırmacılarına yeni nesil kütüphanecilik, teknolojinin sunduğu avantajla beraber tepki mesleki anlamda çok şey sunuyor kullanıcılarımıza. Yani o süreçte aracı oluyoruz bilgi ile yani açık veri ile bilginin kullanıcıyla buluşmasındaki aslında kilit noktada biziz. Dolayısıyla ilgili felsefeyi en vurgulayan meslek grubu olarak da yoğun çalışma yapıyoruz. Yani çok fazla eğitimlerimiz oluyor inanın işte açık erişim nedir diye, açık veri kültürü nedir diye çok hatta o işte üniversite kütüphanesinde göreceğiniz araştırmacılığın bilinçlendirilmesi, farkındalığın artırılması anlamında da yine kütüphanecilerin yapmış olduğu yoğun çalışmalar var. İşte hem yayıncılarla yapmış olduğu çalışmalar hem bu işte son kullanıcı dediğimiz bu bilgilerin açılmasını çok yoğun bir çalışmaları var. Ayrıca bu verilerin toplanması, sistemlere entegrasyonu yine şube yönetim anlamında söylüyorum kütüphanecilerin aktif olarak rol aldığı süreçler.

S. Şıracı: Evet hocam bu arada unvanınız da bir de ANKOS başkanı olarak da bir ifadeniz de var. Biraz da ondan bahsedelim isteriz. ANKOS nedir öncelikle bir onu sizden dinleyelim.

G. Güneş: Evet, ANKOS bir sivil toplum kuruluşu. Kütüphaneciler, araştırmacılar, öğrenciler ve bilgi yöneticilerini, eğitimciler arşivciler, yükseköğretimi, bilgi bilim alanında faaliyet gösteren tüm paydaşlarının katılımıyla sıfırla katılımlarla beraber birçok çalışma yapan binlerce insan, uluslararası toplantılar organize eden, dernek eğitimler düzenleyen, dernek üreten bir dernek hizmetin koordine eden bir dernek. Ama asıl misyonumuz elektronik kaynakların Türkiye’de kütüphanelere en uygun biçimde en ekonomik biçimde alınması konusunda bir işbirliği sağlayan bir oluşum diyebilirim. Anadolu Üniversite Kütüphane konsorsiyum olarak biz adlandırıyoruz ve sadece Türkiye’de değil, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde aynı şekilde üniversite de hizmet verdiğimiz bir dernek. 2000’li yıllarda etkinliği 2000 yılında kuruldu. Kütüphaneciler bir araya gelerek işte özellikle yayın evleri karşısı güçlü işbirliği oluşu, pazarlık süreçlerini artırmaya yönelik bilginin yani en ekonomik şekilde sağlanmasına yönelik bir gönüllü oluşum ve dünyanın önemlilerinden bir tanesi uluslararası anlamda. Dolayısıyla AB Bilgi Merkezleri ile işbirliğimiz, eğitim süreçlerimiz çok yoğun bir şekilde devam ediyor ve tabii ki arka planda da bu bu uluslararası ya da ulusal anlaşma lisans anlaşmaları anlamında da ya uygun fiyata sağlama konusunda yoğun faaliyet gösteriyoruz. Profesyonel bir iş gücü yapımız var. Gönüllü bir oluşum olduğu için tüm üniversitelerden ya da araştırma merkezlerinden de gönüllümüz var. Yaklaşık 45 kişilik bir gönüllüler grubu olduğumuzu size ifade etmek isterim. Bu sene 22. Yılımız.

S. Şıracı: Evet oldukça eski, köklü ve tabii ki açık verinin geldiği nokta açısından baktığımızda önemli bir dernek. Tabii siz aslında bahsettiniz cümle içerisinde ben de konuyu biraz daha açmak isterim. Derneğinizin önemi açısından biraz daha çalışmaları, açık veri çalışmalardan bahsedebilir misiniz?

S. Şıracı: Evet hocam çok teşekkürler sorularınız bizim bu kadardı eklemek istedikleriniz var mı acaba?

G. Güneş: Biz çok teşekkür ederiz. Geleceğin bilimi açık bilim geleceğin verileri de açık veri olmak zorunda. Ülkemiz adına finansal çalışma yani bilimin finansın da biraz daha şey yapmak anlamında özellikle projelerde bu verilerin paylaşımı çok çok önemli. Yani birçok bilim adamı aynı laboratuvara giriyor, aynı laboratuvarlarda belki yapmış olduğu çalışmalarda birçok sonuç alıyor ve bu sonuçların paylaşılması açık veri açısından çok çok önemli. Tekrarlı çalışmalar yapmayalım. Yani bu anlamda da ekonomimiz de güç kazanacaktır diye düşünüyorum. Kullanıcı da yine açık veriye ulaşma yani araştırmacının açık veriye ulaşması da çok çok önemli. Bizlerin kütüphanecilik anlamında, bilgi verici anlamında bu kültürü artırmaya yönelik çalışmalarımızın da artması mesleğimiz adına, ülkemiz adına, dünya bilimi adına da küresel anlamda önemli olduğunu düşünüyoruz. Daha fazla artırarak da devam edeceğiz.

S. Şıracı: Teşekkürler hocam vermiş olduğunuz bilgiler için, Davetimizi kırmadınız katıldınız, verdiğiniz eksiksiz bilgiler için gerçekten müteşekkiriz sizlere hocam. 

G. Güneş: Çok teşekkürler Sertel Bey, sizlerle burada bugün hem derneğimizi konuşmak hem açık veriyi konuşmak ve biraz olsun bile farkındalığı artırmak bizim için de çok çok kıymetliydi. Bu şansı bize verdiği için ayrıca teşekkür ediyoruz.